Hazır olarak satılan tampon baskı çelik klişeleri, 0,5 mm kalınlığında, iki yüzüde ışığa duyarlı emülsiyon dökülmüş olarak satılırlar. Foto emülsiyon kısmı zarar görmemesi için iki yüzüde pvc kaplıdır. Kullanılacağı zaman üzerindeki koruyucu tabaka kaldırılır ve çelik klişe yapım işlemine geçilir.
Tampon Baskı İçin Çelik Klişe Hazırlama Aşamaları
Gerekli Malzemeler :
Pozlandırma şasesi. Klişeyi pozlandırmak için ultraviyole ışıklı ve vakumlu pozlandırma şasesi lazım. Kullanılan ultraviyole lambanın 360 nm dalga boyunda ultraviyole ışınlı olması lazım.
Banyo küveti. Çelik plakanın sığacağı büyüklükte; polietilen, polipropilen, cam, emaye veya poliester veya sert pvc malzemeden 2 adet küvet.
Açma Banyosu. Pozlandırılmış klişenin banyo edilmesinde kullanılır.
Aşındırma asidi. Banyosu yapılmış çelik klişenin indirilmesinde kullanılır.
Termometre. Banyo ve aşındırma eriğinin ısısını ölçmek için kullanılacaktır.
Rötüş lakı. Banyosu yapılmış klişedeki çizikleri ve hataları kapatmada kullanılacak.
Klişe hazırlamadaki işlem sırası şu şekilde olmalıdır:
Poz verme.
Banyo yapma.
Yıkama ve kurutma
Rötuş yapma.
Asit indirme banyosu.
Yıkama ve kurutma.
Emülsiyonu temizleme.
1 - Poz Verme
Klişesi yapılacak filmin pozitif olması ve siyah yerlerin ışığı geçirmemesi gerekmektedir. Filmin pozitif olması ; işin baskıda nasıl görünmesini istiyorsanız filminde o şekilde olması demektir. Birde film ters çıkış alınmalıdır. Yani filmin emülsiyon kısmında görüntü baktığınızda ters olmalıdır.
İki renkli işlerin filmlerini alırken, bilgisayar tasarımında dikkat edilmesi gereken husus : Mesela 10x10cm iki renkli bir işin klişesini yapacağız. a) İlk önce iki renkli olarak iş klişeye ortalanır, b) aynı şekil çoğaltılır. c) birinci klişede rengin biri atılır, d) ikinci klişede diğer renk atılır ve renkler siyaha çevrilip bu şekilde filme gönderilir.
Burada yapılabilecek yanlışlık kırmızı filmin klişeye ortalanması olabilirdi (e) o zaman kırmızı ile siyahın birbirleri üzerine gelecek şekilde ayarlanması gerçekten zorlanacaktı.
Poz verme işlemi yapılan ortam çok fazla aydınlık olmamalı loş bir ortam seçilmelidir.
Çelik klişenin koruyucu plastik tabakası çıkartılır, filmin emülsiyonlu kısmı klişenin emülsiyonlu kısmı ile birleştirilerik pozlandırma şasesine yerleştirilir.
Pozlandırma yapmadan önce klişenin su yönünü dikkate almanız gerekmektedir. Klişenin su yönü plaka olarak aldıysanız uzunluğu yönündedir veya gözle dikkatli bakıldığında su yönünde uzunlamasına çizgiler görülür.
Baskı sırasında sıyırıcı bıçak su yönünde hareket etmelidir. Aksi halde sıyırıcı bıçağı klişeyi çizmeye başlar ve baskı iyi netice vermez.
Film klişeye yapıştırılırken bu su yönüne dikkat etmek lazım. Birde filmde dış çerçeveleride alırsak filmi klişe üzerine oturtmamız daha kolay olacaktır.
Üzerined düz çizgilerin bulunduğu işlerde film yapılırken çizgilerin klişeye çapraz yerleştirilmesi gerekmektedir (f) çünkü sıyırıcı bıçak çizgilerin içine girerek çizgilerin çıkmasına veya silik çıkmasına sebep olur.
Çok etli yazılarda veya şekillerde sıyırıcı bıçağın görüntü içine dalma yapmaması için çelik klişe tramlanmalıdır. Bunun için 80-120 tram/cm lik %85-90 koyulukta tram filmleri kullanılır. Klişe normal pozlandırıldıktan sonra bu klişeden film sökülür ve tram filmi klişeye yapıştırılarak tekrar pozlandırma yapılır. Tram filmide ilk film kadar (saniye) pozlandırılır.
Poz müddeti kullanılan ışık kaynağına göre değişmektedir. Klişe plakalarının emülsiyonu 360-380 nm dalga boyundaki ultraviyole ışınlara hassas olduğundan kullanılaan lambanın verdiği ışınlar buna uygun olmalıdır. Mesela Philips TL8W/05 veya Philips 20W/05. Bu lambalara ait poz süreleri 3-4 dakikadır. Lambalar camın 2 cm. kadar altına yerleşmiş olmalı ve aralarında 2-3 cm den fazla mesafe olmamalıdır.
2 - Banyo Yapma.
Banyo küvetinin içine çelik klişe banyosu yeteri kadar koyulur ve poz verilmiş klişe banyoya daldırılır. Banyo küveti ileri geri, sağa sola ritmik olarak sallanılır 2 dakika sonra klişede poz görmeyen yerler (iş olan basılması gereken yerler) açılacaktır, yani oradaki ışığa duyarlı emülsiyon tabakası banyoya karışacak, alttaki parlak çelik plaka tabakası gözükecektir. 2 dakika sonunda klişe banyodan çıkarılır ve su ile yıkanır ve kurutulur. Banyo esnasında emülsiyon tabakasının çizilmemesine dikkat edilmeli.
3 - Yıkama ve Kurutma
Banyosu yapılmış klişe su ile yıkanır ve sıcak hava üfletilerek kurutulur.
4 - Rötüş Yapma
Kurutulan klişe lüple incelenir. Banyo esnasında veya kuruturken veya pozlandırma şasesinin camında kalan tozlar emülsiyon tabakasında çiziklere-noktalara sebebiyet vermiş olabilir. Bunlar rötüş lakı ile kapatılır. Ayrıca asit banyosuna girmeden önce klişenin kenarları pvc etiket ile kapatılır ki asit buralara etki etmesin. Rötüş lakı sürülen klişe sıcak hava tutularak kurutulur.
5 - Asit İndirme Banyosu
Asit tehlikeli bir maddedir, bununla çalışırken mutlaka eldiven kullanılmalı ve buharı solunmamalıdır. Bundan daha zararsız olan demir üç klörür (FeCI3) eriyiği de çelik klişeyi aşındırmak için kullanılabilir. 1 litre suya 200 gr. demir üç klorür konularak bu banyoyu hazırlamanız mümkündür.
Tampon klişelerinin aşındırma derinlikleri genel olarak 25-30 mikron arasıdır.(1mm = 1000 mikron) Daha az aşındırma renklerin soluk çıkmasına sebep olur. Fazla aşındırma ise örtücülüğü artırır fakat yazılarda ve şekillerde dağılmalar meydana getirir. Kumaş türü malzemelerin baskısında derin klişeler tercih edilebilir. Çünkü kumaş tampondaki mürekkebi alıp emdiği için bu işlerin klişesi derin yapılabilir.
Çok ince yazılar ve çizgiler varsa veya tramlı bir klişe yapıyorsak 20 mikron civarı aşndırma yapılması daha uygundur. Bir klişede hem çok ince yazılar ve hemde zemin gibi kalın çizgiler ve şekiller varsa, kademeli aşındırma dediğimiz yola başvurabiliriz. Bunun için ilk önce klişe 20 mikron civarı derinlik olacak sürede banyo edilir. Klişe banyodan çıkartılır ve kurutulur, kurutmadan sonra çok ince çizgiler veya yazıların olduğu yerlek kapatma lakı ile kapatılarak rötüş yapılır. Daha sonra klişe tekrar banyo edilir ve kalın çizgilerin veya yazıların bulunduğu yerler daha derin yapılmış olur.
Tramlı klişelerde ise aşamalı banyo yapmaya gerek yoktur.
Küvette yapılan aşındırmada, aşındırma derinliği : 1) Aşındırma eriğinin cinsine ve konsantrasyonuna (konsantrasyon arttıkça, derinlikte artar) 2) Aşındırma sıcaklığına (sıcaklık arttıkça derinlik artar) 3) Aşındırma müddetine (süre uzadıkça derinlik artar) bağlıdır.
Hazırlanacak klişelerde belli bir standardı yakalamak için bu üç özelliğin banyoda hep sabit olması gerekmektedir.
Plakaların banyosu bittikten sonra kullanılan asit veya demir üç klorür kapalı bir kapta muhafaza edilerek daha sonraki banyolarda da kullanılabilir. Ama banyo kullanıldıkça konsantrasyonu düşeceğinden daha sonraki banyolarda banyo süresini uzatmak gerekebilir.
6 - Yıkama ve Kurutma
Aşındırma eriğinden çıkarılan plaka bol su ile yıkanır ve sıcak hava makinesi ile kurutulur. Lup altında incelenerek yeterli miktarda aşındırma olup olmadığı kontrol edilir. Aşındırma yeterli değil ise bonyaya bir müddet daha devam edilir.
7 - Emülsiyonu Temizleme
Klişe derinliği tamam olduktan sonra, klişe yıkanıp kurutulur ve üzerindeki ışığa duyarlı tabaka selülozik tiner ile silinerek temizlenir. Burada dikkat edilmese gereken husus temizlenen emülsiyon artıklarının klişenin çukur yerlerine birikip baskıyı olumsuz etkilemesini önlemek olmalıdır. Bunun içinde bol miktarda selülozik tiner veya aseton ile temizleme işlemini yapmak olmalıdır.
Klişe hemen kullanılmayacak ise ince bir yağ tabakası olacak şekilde klişe yağlanmalıdır. Bu klişe üzerinde oluşabilecek paslanmayı önlemeye yardımcı olur.
Açık Hazne Tampon Baskı Makineleri
